Nâng cao năng lực tranh tụng tại phiên tòa hình sự cho Kiểm sát viên

Nâng cao năng lực tranh tụng của Kiểm sát viên (KSV) tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự là một trong những nội dung quan trọng trong cải cách tư pháp của ngành Kiểm sát. Thực tiễn cho thấy, bên cạnh những KSV thể hiện rất tốt vai trò thực hành quyền công tố nhà nước tại phiên tòa, nhất là giai đoạn tranh tụng, cũng còn nhiều KSV khi tranh luận với luật sư và bị cáo chưa có sức thuyết phục, thậm chí còn né tránh, ngại tranh luận. Một số KSV không nắm vững các quy định của pháp luật, dẫn đến tranh luận nhưng không có căn cứ, nên không phản bác được quan điểm phản biện của Luật sư, bị cáo, không được Hội đồng xét xử chấp nhận. Có KSV không biết cách trình bày vấn đề cho khoa học, lúng túng trong sử dụng từ ngữ và cách lập luận, dẫn tới hiệu quả tranh luận không cao. Phong cách, thái độ của một số KSV khi tranh luận còn tỏ ra lo lắng, thiếu bình tĩnh, dẫn đến hạn chế khả năng tranh luận. Ở một số vụ án, việc tuyên truyền, giáo dục chính sách, pháp luật, đạo đức xã hội của KSV tại phiên tòa còn hạn chế; chưa lồng ghép được nguyên nhân, điều kiện phạm tội để giáo dục, phòng ngừa hoặc phân tích, đánh giá tính chất mức độ của vụ án không sát với thực tế; phân tích mức độ rất nghiêm trọng nhưng lại đề nghị mức án nhẹ, gây hẫng hụt cho người nghe, làm ảnh hưởng đến việc tuyên truyền, giáo dục.

Tình trạng trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân kể cả chủ quan và khách quan, trong đó có một phần do KSV nhận thức chưa đầy đủ, toàn diện về vai trò, tầm quan trọng của việc tranh tụng; việc tự học tập,

nghiên cứu của KSV chưa đầy đủ; công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng tranh tụng cho KSV còn hạn chế. Để nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự, cần quán triệt các quy định: (1) Thấm nhuần các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng về cải cách tư pháp; (2) Nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV phải tiến hành đồng bộ với các nội dung khác trong cải cách tư pháp, với cải cách hành chính; (3) Bảo đảm sự kế thừa các yếu tố truyền thống, kinh nghiệm tổ chức và hoạt động của nền tư pháp xã hội chủ nghĩa Việt Nam; (4) Hoạt động nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa cần được tiến hành khẩn trương, tích cực, nhưng phải thận trọng và có những bước đi vững chắc, phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của đất nước và của địa phương…

Từ các quan điểm nêu trên, các giải pháp tiến hành phải toàn diện và đồng bộ: Từ việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật có liên quan đến nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, phẩm chất, tinh thần trách nhiệm của KSV; tăng cường công tác quản lý, chỉ đạo điều hành của lãnh đạo Viện kiểm sát; đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng; tăng cường cơ sở vật chất, phương tiện, điều kiện làm việc; đổi mới chế độ và chính sách cho đội ngũ KSV nói chung và KSV tham gia hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự nói riêng. Trong bài viết này, tác giả đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho KSV trong tranh tụng tại phiên tòa: 

 

Một là, lãnh đạo Viện kiểm sát nhân dân phải quán triệt, nâng cao nhận thức về vai trò, tầm quan trọng của việc tranh tụng tại phiên tòa cho Kiểm sát viên, từ đó có định hướng đúng về vấn đề tranh tụng. Quán triệt cho KSV nhận thức rõ việc tranh tụng tại phiên tòa không chỉ đánh giá kết quả hoạt động của cả giai đoạn điều tra, truy tố mà còn có ý nghĩa quyết định trong giai đoạn xét xử, thể hiện tính công bằng, công khai, minh bạch trong hoạt động tố tụng, nhằm bảo đảm quyền con người, giúp cho việc xét xử của Tòa án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc cải cách tư pháp của Đảng. Từ đó, KSV cần có sự chuyển biến thực chất về nhận thức, xác định tranh luận tại phiên tòa không chỉ là quyền mà còn là nghĩa vụ. Điểm cốt lõi để bảo đảm việc tranh luận tốt là phải nghiên cứu kỹ và nắm vững hồ sơ vụ án. Muốn vậy, KSV phải theo sát quá trình tố tụng ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình điều tra chứng minh tội phạm, hành vi phạm tội, bảo đảm để quá trình điều tra được khách quan, toàn diện và đầy đủ nhất về các tình tiết của vụ án, từ đó có sự chuẩn bị tốt nhất về nội dung tranh tụng. Chỉ như vậy, KSV mới củng cố được niềm tin nội tâm về tính xác thực của vụ án một cách cao nhất, đây cũng chính là yếu tố tâm lý rất cần thiết giúp KSV vững tin bước vào tranh luận. 

Song, cũng cần khắc phục tư tưởng bảo thủ đối với các lập luận để bảo vệ quan điểm truy tố khi có những tình tiết mới phát sinh tại phiên tòa, có khả năng làm thay đổi một phần hay toàn bộ nội dung của vụ án, cần được điều tra bổ sung.

 

Hai là, Kiểm sát viên phải thường xuyên tự học, tự nghiên cứu để nâng cao trình độ nghiệp vụ và kiến thức về mọi mặt, tích lũy kinh nghiệm thực tiễn, rèn luyện tác phong, phương pháp, kỹ năng tranh tụng. Tại phiên tòa, KSV là người đại diện cho  Viện kiểm sát thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Hội đồng xét xử và những người tham gia tố tụng trong vụ án. Chính vì vậy, đòi hỏi KSV khi thực hiện các thao tác, kỹ năng nghiệp vụ của mình tại phiên tòa phải bảo đảm những chuẩn mực cơ bản về “văn hóa”, nhất là văn hóa pháp lý trong xét hỏi, tranh tụng với Luật sư, người bào chữa... tại phiên tòa. KSV phải hết sức chú ý tác phong, tính kỷ luật, tính tôn nghiêm, phải luôn tập trung cao độ trong suốt quá trình xét xử. Có như vậy, mới bảo đảm hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao. KSV cần tránh tình trạng nóng vội, phản ứng gay gắt, thiếu tập trung, lập luận, văn phong không rõ ràng, trình bày bản cáo trạng, luận tội một cách rời rạc v.v... 

Để thực hiện tốt vai trò, trách nhiệm trong hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự, KSV cần có bản lĩnh chính trị vững vàng, nắm vững các quy định về pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, khoa học về chứng cứ, dấu vết, tâm lý tội phạm, đồng thời nắm vững các nguyên tắc cơ bản trong quản lý nhà nước về kế toán, thống kê... và các chuyên ngành luật khác. Phải thường xuyên rèn luyện tư duy logic, khả năng tổng hợp, phân tích đánh giá chứng cứ, dự kiến trước những tình huống có thể xảy ra tại phiên tòa và phương án giải quyết. Thường xuyên rèn luyện kỹ năng đọc, nói, viết, kỹ năng cảm hóa, giáo dục, thuyết phục người tham gia phiên tòa, nhất là kỹ năng tranh tụng. Biết kết hợp nhuần nhuyễn kiến thức pháp luật, kiến thức chuyên môn nghiệp vụ với sự hiểu biết tổng hợp về các môn khoa học xã hội, khoa học tâm lý, vốn sống, kinh nghiệm nghề nghiệp... khi thực hiện nhiệm vụ. Có tác phong làm việc, sinh hoạt với tinh thần trách nhiệm cao, tự giác, tận tụy, khiêm tốn, tôn trọng mọi người. Phải thường xuyên trau dồi phẩm chất đạo đức, lương tâm nghề  nghiệp, biết vượt qua chính mình, kiên quyết đấu tranh bảo vệ cái đúng, tôn trọng lẽ phải...

Kiểm sát viên phải thường xuyên tự mình đánh giá lại kết quả hoạt động sau mỗi phiên tòa; rút kinh nghiệm một cách nghiêm túc những thiếu sót, chú ý lắng nghe các ý kiến góp ý của đồng nghiệp, dư luận của công chúng với thái độ cầu thị để không ngừng hoàn thiện hơn kỹ năng nghiệp vụ của mình trong công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử sơ thẩm hình sự nói chung cũng như việc trình

bày luận tội, tham gia tranh luận của KSV tại các phiên tòa hình sự sơ thẩm nói riêng.

 

Ba là, ngành Kiểm sát phải thường xuyên bồi dưỡng, đào tạo và đào tạo lại cho đội ngũ Kiểm sát viên, trong đó có chương trình chuyên sâu về kỹ năng tranh tụng. Để nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ KSV tham gia hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự, bên cạnh những nỗ lực của KSV, hằng năm ngành Kiểm sát phải có kế hoạch đào tạo, đào tạo lại cho đội ngũ KSV tham gia hoạt động tranh tụng tại phiên tòa; thường xuyên hướng dẫn, kiểm tra về nghiệp vụ của cấp trên với cấp dưới để kịp thời khắc phục những thiếu sót để không ngừng nâng cao chất hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự.

Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội cần xây dựng nội dung chương trình để tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng tranh luận của Kiểm sát viên tại phiên tòa hình sự. Lãnh đạo các đơn vị cơ sở cần đặc biệt quan tâm công tác đào tạo tại chỗ, nhất là việc bồi dưỡng, hướng dẫn kỹ năng tranh tụng. Hoạt động tranh tụng chỉ trở thành kỹ năng khi được thực hiện thường xuyên, thuần thục. Để nâng cao chất lượng tranh tụng, cần phải đặc biệt quan tâm tới việc bồi dưỡng, hướng dẫn cho KSV, nhất là kỹ năng đối đáp. Đây là việc làm rất cấp bách, nhằm trang bị cho KSV những kỹ năng cơ bản và cần thiết để KSV dựa vào đó thực hiện có bài bản và thống nhất trong quá trình tranh tụng. Việc bồi dưỡng có thể bằng việc lãnh đạo Viện trực tiếp bồi dưỡng cho KSV hoặc giao nhiệm vụ cho những KSV có nhiều kinh nghiệm thâm niên công tác, KSV giỏi truyền đạt kinh nghiệm cho các KSV khác trong cùng đơn vị. Việc bồi dưỡng cũng có thể bằng cách tập huấn của Vụ, Phòng nghiệp vụ với các VKS cấp dưới.

Tùy vào tình hình từng đơn vị mà mở những phiên tòa “diễn tập”. Khi đó KSV giỏi hoặc lãnh đạo đơn vị đóng vai Luật sư đưa ra các vấn đề để KSV thực hành quyền công tố tập tranh luận, đối đáp.  Bên cạnh đó, phải thường xuyên tổ chức tham dự phiên tòa để rút kinh nghiệm công tác thực hành quyền công tố và hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự cho KSV.

 

Bốn là, Viện kiểm sát nhân dân các cấp cần tổ chức sơ kết rút kinh nghiệm hoạt động tranh tụng của Kiểm sát viên. Định kỳ 06 tháng, một năm, Viện kiểm sát các cấp tiến hành sơ kết, ra thông báo chung về hoạt động tranh tụng của KSV gửi các đơn vị để cùng học tập, rút kinh nghiệm. Nơi nào có điều kiện nên tổ chức các cuộc thi về tranh luận tại phiên tòa để phổ biến kinh nghiệm, nâng cao năng lực, kỹ năng tranh luận tại phiên tòa. 

Thực hiện tốt giải pháp nâng cao năng lực, trình độ cho KSV nêu trên có ý nghĩa hết sức quan trọng để nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự, góp phần thực hiện thành công nhiệm vụ cải cách tư pháp của ngành Kiểm sát.