Kiểm soát việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính bao gồm hai hoạt động chính: Hoạt động kiểm tra của cơ quan cấp trên đối với cấp dưới và hoạt động thanh tra của các cơ quan thanh tra nhà nước tiến hành đối với việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính.

 

    - Hoạt động kiểm tra việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính được thực hiện giữa cơ quan cấp trên đối với cấp dưới như hoạt động kiểm tra của Chính phủ đối với việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính của UBND cấp tỉnh, hoạt động kiểm tra của UBND cấp tỉnh đối với việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính của UBND cấp huyện… Hoạt động kiểm tra việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính là hoạt động mang tính thường xuyên, liên tục nhằm mục đích đánh giá hoạt động của cơ quan cấp trên đối với cấp dưới theo yêu cầu của quản lý nhà nước đối với hoạt động giải quyết khiếu nại hành chính; đồng thời kịp thời phát hiện những yếu kém, vướng mắc, hạn chế để kịp thời điều chỉnh. 

 

    - Hoạt động thanh tra việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính được thực hiện bởi hệ thống các cơ quan thanh tra nhà nước đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính như hoạt động thanh tra của Thanh tra Chính phủ đối với UBND cấp tỉnh về việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính, hay hoạt động của thanh tra tỉnh đối với UBND cấp huyện về việc đào tạo, bồi dưỡng công chức làm công tác giải quyết khiếu nại hành chính… Hoạt động thanh tra, kiểm tra được thực hiện nhằm mục tiêu lớn nhất là đánh giá hoạt động thực thi pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính, góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật trong hoạt động quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính. Thông qua hoạt động thanh tra, kiểm tra, những lỗ hổng, sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính được kịp thời phát hiện để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục.

 

    Đây cũng là cơ sở để đánh giá tính toàn diện, đồng bộ, phù hợp của hệ thống chính sách, pháp luật quản  ý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính so với thực tiễn, góp phần bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính. Đồng thời, hoạt động thanh tra, kiểm tra cũng nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.

 

 

    Giám sát hoạt động giải quyết khiếu nại của cơ quan hành chính nhà nước được thực hiện thông qua hai hình thức:

 

    - Giám sát mang tính quyền lực nhà nước: Đây là hình thức giám sát do cơ quan quyền lực nhà nước thực hiện gồm có: Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội, đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp, đại biểu HĐND các cấp. Các chủ thể trên đây thực hiện quyền giám sát của mình đối với hoạt động giải quyết khiếu nại của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ và Chủ tịch UBND các cấp chủ yếu ở các nội dung sau: Việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật, quản lý nhà nước về khiếu nại; công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư khiếu nại; trách nhiệm giải quyết khiếu nại thuộc thẩm quyền.

 

    Hoạt động giám sát mang tính quyền lực nhà nước thường được thực hiện bằng các phương thức như xem xét, đánh giá các báo cáo, chất vấn, cử đoàn giám sát các hoạt động khiếu nại, chuyển đơn thư khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết, v.v... từ đó, phát hiện ra những hạn chế, yếu kém trong thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính.

 

    - Giám sát không mang tính quyền lực nhà nước: Đây là hình thức giám sát do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, cơ quan báo chí, các tổ chức xã hội, ban thanh tra nhân dân và người dân, được thực hiện thông qua nhiều hình thức như: Kiến nghị, phản ánh về hoạt động ban hành văn bản quy phạm pháp luật, quản lý nhà nước về khiếu nại và công tác giải quyết khiếu nại; tham gia hoạt động giám sát với cơ quan nhà nước có thẩm quyền; thông qua hoạt động của Ban thanh tra nhân dân...

 

 

 

    Trong những năm qua, hoạt động thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính đã góp phần đưa công tác tiếp công dân, xử lý đơn, giải quyết khiếu nại dần đi vào nề nếp; tăng cường công tác quản lý nhà nước thông qua hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại; xác định trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị và người đứng đầu cơ quan, tổ chức đơn vị được thanh tra trong việc chỉ đạo, đôn đốc, kiểm tra, tổ chức thực hiện các quy định của pháp luật về giải quyết khiếu nại; giải quyết các vụ thuộc thẩm quyền theo quy định của pháp luật; tổ chức thực hiện các quyết định giải quyết khiếu nại; hạn chế tình trạng công dân khiếu kiện đông người, vượt cấp; giải quyết dứt điểm các vụ việc khiếu nại tồn đọng, bức xúc, kéo dài… Hoạt động thanh tra, kiểm tra cũng phát hiện các tồn tại, hạn chế, thiếu sót; chấn chỉnh đôn đốc, nhắc nhở các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị có thẩm quyền trong giải quyết khiếu nại hành chính và đề xuất biện pháp chấn chỉnh, là một trong những biện pháp tích cực nâng cao chất lượng công tác giải quyết khiếu nại hành chính⁽¹⁾.

 

    Tuy đạt được kết quả quan trọng như nêu trên nhưng hoạt động thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính vẫn còn những tồn tại, hạn chế như sau:

 

    - Công tác thanh tra, kiểm tra trách nhiệm việc thực hiện các quy định của pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính được triển khai nhưng vẫn còn mang tính hình thức; nội dung chưa đầy đủ; nhiều vụ việc chưa kết luận rõ trách nhiệm cá nhân của cán bộ, công chức, người đứng đầu cơ quan, đơn vị để xảy ra sai phạm, thiếu sót.

 

    - Việc xử lý trách nhiệm người đứng đầu trong việc để xảy ra những thiếu sót, vi phạm trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại hành chính còn hạn chế. Ở một số địa phương, đơn vị chưa nhận thức đúng vai trò quan trọng của công tác thanh tra, kiểm tra trách nhiệm việc thực hiện các quy định của pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính; mặc dù tình hình khiếu nại hành chính vẫn diễn biến phức tạp nhưng một số địa phương chưa đề cao trách nhiệm giải quyết khiếu nại hành chính của công dân; chưa quan tâm hoặc có biểu hiện đùn đẩy, né tránh việc giải quyết khiếu nại hành chính; thiếu trách nhiệm trong việc tiếp dân, giải quyết khiếu nại, chậm thực hiện hoặc không thực hiện dứt điểm vụ việc dẫn đến công dân bức xúc, khiếu kiện vượt cấp, kéo dài, tuy nhiên việc kiến nghị xử lý trách nhiệm vẫn còn e dè, chưa có biện pháp xử lý đủ mạnh để các đơn vị phải nghiêm túc chấp hành.

 

    - Việc tổ chức thực hiện kết luận thanh tra, kiểm tra trách nhiệm tại một số đơn vị còn chưa nghiêm túc, chưa kịp thời chấn chỉnh các sai sót, hạn chế đã được chỉ ra qua thanh tra. Nguyên nhân dẫn tới những hạn chế trong công tác thanh tra, kiểm tra trách nhiệm việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính thời gian qua:

 

    - Việc thanh tra, kiểm tra trách nhiệm việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính đã được quy định trong một số văn bản pháp luật nhưng chưa thật đầy đủ, chưa cụ thể làm cơ sở cho việc thực hiện, như: Chưa phân biệt rõ thanh tra trách nhiệm với kiểm tra trách nhiệm; chưa xác định rõ chủ thể tiến hành thanh tra trách nhiệm; chưa thống nhất về nội dung thanh tra trách nhiệm; chưa quy định rõ về hình thức thanh tra trách nhiệm, về trình tự, thủ tục và các biện pháp nghiệp vụ khi tiến hành thanh tra trách nhiệm; công tác thanh tra trách nhiệm chưa được thường xuyên tổng kết, rút kinh nghiệm…

 

    - Nhận thức của một số địa phương, đơn vị, thủ trưởng cơ quan có thẩm quyền kiểm tra, thanh tra trách nhiệm việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính, về vị trí, vai trò của công tác kiểm tra, thanh tra trách nhiệm còn chưa sâu sắc, thiếu toàn diện, dẫn đến có nơi, có lúc chưa thật sự coi trọng công tác này. 

 

    - Tình trạng lực lượng cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra còn thiếu về số lượng, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ đối với công tác thanh tra nói chung và thanh tra trách nhiệm việc thực hiện pháp luật về khiếu nại, giải quyết khiếu nại nói riêng. Mặt khác, lực lượng cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra, đặc biệt là ở cấp huyện không ổn định, thường thay đổi công việc theo sự điều động của cơ quan có thẩm quyền, vừa đào tạo xong lại chuyển công việc khác. Vấn đề này đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc cân đối, sắp xếp nhằm bố trí đủ số lượng cán bộ, đủ thời gian công tác và lựa chọn cán bộ có đủ năng lực, kinh nghiệm, phẩm chất đủ sức hoàn thành nhiệm vụ kiểm tra, thanh tra trách nhiệm thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính.

 

    - Chưa có chế tài xử lý cụ thể đối với các trường hợp không thực hiện hoặc thực hiện không nghiêm việc tiếp công dân, giải quyết khiếu nại hành chính, việc tổ chức thực hiện quyết định giải quyết khiếu nại hành chính đã có hiệu lực pháp luật, do đó, kiến nghị xử lý trách nhiệm còn chung chung, các đơn vị được thanh tra thường chỉ tổ chức rút kinh nghiệm, mang tính hình thức, làm giảm hiệu quả thanh tra trách nhiệm đối với thủ trưởng các đơn vị.

 

 

    Trong thời gian qua, cả hai hình thức giám sát mang tính quyền lực nhà nước và không mang tính quyền lực nhà nước đều đã và đang phát huy được vai trò của mình, các đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp đã quan tâm nhiều hơn đến công tác giám sát hoạt động giải quyết khiếu nại của cơ quan hành chính nhà nước và đạt được những kết quả quan trọng. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả ấy, công tác giám sát hoạt động giải quyết khiếu nại hành chính còn nhiều hạn chế: Đối với hoạt động giám sát của Quốc hội, HĐND chủ yếu giám sát tại các kỳ họp; nội dung giám sát có lúc chưa sâu; một số kiến nghị giám sát còn chung chung, chưa cụ thể, chưa ấn định thời gian thực hiện; có trường hợp khắc phục theo kết luận của đoàn giám sát còn hạn chế. Việc tham gia giám sát của tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp đối với công tác giải quyết khiếu nại hành chính đạt hiệu quả chưa cao⁽²⁾…

 

    Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trên là do:

 

    - Những kiến nghị sau giám sát chưa được xem xét kịp thời, nghiêm túc dẫn đến giám sát không đi kèm với quy trách nhiệm đối với cơ quan bị giám sát, làm giảm vai trò của cơ quan có quyền giám sát. Pháp luật quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội, HĐND rất lớn, tuy nhiên, đa số thành viên hoạt động kiêm nhiệm, số lượng cán bộ còn hạn chế...

    

    - Một số tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp chưa thực sự quan tâm đến công tác giám sát tiếp công dân và phối hợp tham gia giải quyết khiếu nại hành chính với các cơ quan chức năng.

 

    - Một số cơ quan hành chính sau khi nhận được đơn do các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp chuyển tới không có văn bản thông tin lại kết quả xử lý.

 

    - Sự phối hợp giữa tổ chức với các cơ quan chức năng còn chưa thực sự chặt chẽ, chưa thường xuyên; năng lực, kỹ năng giám sát công tác giải quyết khiếu nại hành chính của một số cán bộ, thành viên còn hạn chế…

 

    - Các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp khi nhận được đơn thư khiếu nại, nghiên cứu nội dung đơn thư rồi chuyển đến cơ quan và người có thẩm quyền giải quyết nhưng có tình trạng một số cơ quan có thẩm quyền không giải quyết, giải quyết chậm cũng không có cơ chế xử lý rõ ràng nên việc tham gia giám sát giải quyết khiếu nại của các tổ chức còn rất hạn chế.

    

 

    Để nâng cao hơn nữa hiệu quả kiểm soát việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức trong bối cảnh hiện nay, cần triển khai một số giải pháp sau:

 

 

    - Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với kiểm soát việc chấp hành pháp luật về khiếu nại hành chính, bảo đảm thượng tôn pháp luật và cần thực hiện mạnh mẽ, quyết liệt. Kiểm soát việc chấp hành pháp luật về khiếu nại hành chính có được triển khai thực hiện sâu rộng và đạt được hiệu quả cao hay không phụ thuộc phần lớn vào quyết tâm chính trị, sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính ở Trung ương và địa phương.

 

    - Nhận thức rõ vai trò, vị trí và tầm quan trọng của công tác thanh tra, kiểm tra trách nhiệm giải quyết khiếu nại hành chính. Hiện nay, nhiều nơi nhất là cấp cơ sở chưa nhận thức đúng vai trò quan trọng công tác giải quyết khiếu nại hành chính; chưa đề cao trách nhiệm giải quyết khiếu nại hành chính của công dân. Nhiều nơi có biểu hiện đùn đẩy, né tránh việc giải quyết khiếu nại hành chính, dẫn đến tình trạng người dân khiếu nại tràn lan, vượt cấp lên cơ quan nhà nước cấp trên, kể cả Trung ương. Một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên là do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, trong đó có thanh tra các cấp, các ngành chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của công tác giải quyết khiếu nại hành chính, đặc biệt là chưa thường xuyên tiến hành thanh tra, kiểm tra trách nhiệm giải quyết các khiếu nại hành chính. Do vậy, chưa đánh giá đúng thực trạng, nguyên nhân dẫn đến việc giải quyết khiếu nại hành chính kém hiệu quả, chưa xác định được trách nhiệm tập thể, cá nhân trong quá trình giải quyết, cho nên không có các biện pháp hữu hiệu kịp thời khắc phục những hạn chế xảy ra trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính.

    

    - Xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra, kiểm tra trách nhiệm giải quyết khiếu nại hành chính. Để nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm tra trách nhiệm giải quyết khiếu nại hành chính cần phải có được chương trình, kế hoạch cụ thể làm cơ sở cho việc tiến hành hoạt động này. Cần phải tăng cường công tác kiểm tra trách nhiệm để hỗ trợ về nghiệp vụ, giúp đỡ họ về phương pháp, cách thức xác minh làm rõ các nội dung khiếu nại hành chính nhằm giải quyết dứt điểm các khiếu nại hành chính thuộc thẩm quyền.

 

    - Nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm tra trách nhiệm. Đây là yêu cầu, đòi hỏi đối với mọi cuộc thanh tra, kiểm tra trách nhiệm giải quyết khiếu nại hành chính, để thực hiện tốt vấn đề này, quá trình kiểm tra cần phải tuân thủ các quy định của pháp luật về khiếu nại hành chính và thực hiện tốt quy trình kiểm tra trách nhiệm giải quyết khiếu nại hành chính. Kết thúc thanh tra, kiểm tra, các đoàn thanh tra, kiểm tra cần phải nêu rõ những vấn đề liên quan tới nội dung kiểm tra, đặc biệt phải phân tích, đánh giá được những ưu, khuyết điểm của cơ quan, tổ chức và cá nhân trong thực hiện các quy định của pháp luật về công tác tiếp dân, tiếp nhận và xử lý đơn thư khiếu nại hành chính và công tác giải quyết khiếu nại hành chính. Trường  hợp còn hạn chế, thì phải nêu rõ các nguyên nhân khách quan chủ quan của vấn đề đó. Xác định rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân trong việc để dẫn tới tình trạng tổ chức công tác tiếp nhận và giải quyết khiếu nại hành chính kém hiệu quả. Qua thanh tra, kiểm tra nếu phát hiện có vi phạm pháp luật về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính hoặc các sai phạm pháp luật khác thì phải xử lý hoặc kiến nghị người có thẩm quyền xử lý nghiêm minh, triệt để và kịp thời.

 

 

    - Hoàn thiện pháp luật về giám sát việc hòa giải ở cơ sở, trong đó chú trọng vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể quần chúng trong công tác hòa giải tại cơ sở. Đổi mới, hoàn thiện cơ chế giám sát của các thiết chế chính trị - xã hội khác: Giám sát của cơ quan báo chí, tổ chức xã hội và nhân dân... đối với hoạt động giải quyết khiếu nại của cơ quan hành chính nhà nước.

 

    Phải coi báo chí là một trong những phương tiện quan trọng để công dân bảo vệ quyền và lợi ích của mình khi bị xâm phạm, đồng thời, là phương thức để tuyên truyền pháp luật về khiếu nại cho nhân dân.  Để thực hiện giải pháp này cần hoàn thiện những quy định của pháp luật báo chí, tạo cơ chế phù hợp để báo chí thông tin kịp thời, đầy đủ, chính xác tình hình khiếu nại, những vụ việc cụ thể được dư luận xã hội

quan tâm.

 

    - Các cấp có thẩm quyền cần tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên, các cơ quan báo chí trên địa bàn thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình từ việc bảo đảm kinh phí đến tổ chức, hoạt động; định kỳ mở các lớp hướng dẫn nghiệp vụ cho các thành viên của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên nhằm nâng cao nhận thức cũng như trình độ cho các cán bộ, công chức, viên chức này.

 

    - Đổi mới quy định về tổ chức và hoạt động, nâng cao năng lực của Ban thanh tra nhân dân, xây dựng Đề án Đổi mới tổ chức và hoạt động của Ban thanh tra nhân dân trong việc giám sát công tác giải quyết khiếu nại ở xã phường, thị trấn và cơ quan, đơn vị doanh nghiệp nhà nước. Các địa phương cần có kế hoạch tăng thêm kinh phí hoạt động và tổ chức các lớp bồi dưỡng để trang bị kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng giám sát cho Ban thanh tra nhân dân trong giải quyết khiếu nại hành chính.

 

    - Xây dựng và thực hiện cơ chế buộc các cơ quan hành chính nhà nước phải xem xét, trả lời các yêu cầu, kiến nghị, phản ánh có được từ việc thực hiện quyền giám sát đối với hoạt động giải quyết khiếu nại của các cơ quan hành chính nhà nước. Những yêu cầu, kiến nghị đúng thì các cơ quan có thẩm quyền phải có trách nhiệm thực hiện nghiêm túc, báo cáo kết quả với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. 

 

 

    Các cấp ủy đảng tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các tổ chức đảng và đảng viên trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại hành chính. Hàng năm, xây dựng chương trình, kế hoạch kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại hành chính gắn với công tác xây dựng Đảng, kịp thời chấn chỉnh, xử lý trách nhiệm đối với các tổ chức đảng, đảng viên có vi phạm theo quy định.

 

(1) Xem Báo cáo số 420/BC-CP, ngày 19/10/2020 của Chính phủ về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo năm 2020.     (2) Xem Báo cáo số 3325/BC-TTCP, ngày 26/7/2020 của Thanh tra Chính phủ tổng kết 8 năm thi hành Luật Khiếu nại.