Về cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề PCTNTC từ góc độ văn hóa, trên thế giới hiện nay, tùy theo nhận thức và góc độ nghiên cứu, người ta đã đưa ra hàng trăm định nghĩa về văn hóa. Một định nghĩa đại ý là: Văn hóa là phản ánh trình độ Người của mỗi một con người, trình độ Người của mỗi một dân tộc, trình độ Người của mỗi một thời đại. Theo định nghĩa này, chữ “Người” ở đây được viết hoa theo đúng ý nghĩa tốt đẹp nhất của từ này, tức là một con người, một dân tộc, một thời đại luôn luôn phấn đấu và hành động theo các tiêu chuẩn của cái Chân, cái Thiện, cái Mỹ. Nhà văn Nga-Xô viết Maxim Gorky đã có lần thốt lên rằng: “Đối với tôi, lời kêu gọi Tổ quốc lâm nguy cũng không đáng sợ hơn lời kêu gọi “Hỡi các công dân! 

    Văn hóa bị lâm nguy!”⁽¹⁾. Dân tộc Việt Nam chúng ta đã có cả hàng nghìn năm văn hiến, trong đó có những biểu hiện trình độ Người trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm cũng như ứng xử với tự nhiên, môi trường và với đồng bào, đồng loại của mình. “Nhiễu điều phủ lấy giá gương/Người trong một nước phải thương nhau cùng”, “Một con ngựa đau, cả tàu bỏ cỏ”; v.v… Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhân dân ta đứng lên làm cách mạng, giành lại chính quyền về tay nhân dân, xây dựng xã hội mới, trong đó đã phát huy được sức mạnh tiềm tàng của nền văn hiến, các giá trị tốt đẹp của văn hóa dân tộc. Trong thời đại mới, vẫn còn không ít tàn dư, truyền thống lạc hậu, trở thành “kẻ thù to” (ý của Bác Hồ) kiềm chế sự phát triển và tiến bộ xã hội.

Quanh cảnh Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021

    Do đó, trong “Đề cương văn hóa Việt Nam” (1943) đề ra định hướng “Phải hoàn thành cách mạng văn hóa mới hoàn thành được cuộc cải tạo xã hội”. Ngay sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đồng thời với vấn đề “diệt giặc đói”, “diệt giặc dốt”, “diệt giặc ngoại xâm” thì Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm đề ra nhiệm vụ “diệt giặc nội xâm” tức là tham ô, lãng phí. Theo Người, “giặc nội xâm” - tham ô, lãng phí, là thứ giặc ở trong lòng, cực kỳ nguy hiểm. Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ rất sớm đã nhận thức và đề ra nhiệm vụ: “Văn hóa có liên lạc với chính trị rất mật thiết. Phải làm thế nào cho văn hóa vào sâu trong tâm lý quốc dân, nghĩa là phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa xa xỉ. Văn hóa phải làm thế nào cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do. Ðồng thời, văn hóa phải làm thế nào cho quốc dân có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung mà quên lợi ích riêng mình”⁽²⁾. Văn hóa ở đây, theo Bác Hồ là văn hóa trong chính trị, văn hóa trong kinh tế, văn hóa trong công tác xây dựng Đảng, tức văn hóa Đảng, để Đảng ta ngày càng “là đạo đức, là văn minh”. 

    Một trong những yếu tố vô cùng quan trọng làm nên trình độ “Người” của một con người, trình độ “Người” của một dân tộc chính là văn hóa đạo đức. Người ta thường gắn văn hóa đạo đức với phẩm cách, lối sống, phép ứng xử của con người với con người, của con người với tự nhiên,... Có nhiều cách hiểu khác nhau về văn hóa đạo đức, nhưng với thể chế xã hội, đất nước ta hiện nay, văn hóa đạo đức trước hết được vận dụng, xem xét coi đó là một bộ phận, thành tố của văn hóa tinh thần xã hội. Giá trị văn hóa đạo đức là những giá trị, chuẩn mực đạo đức ăn sâu trong nhận thức, hành động của cộng đồng, được xã hội thừa nhận và được thể hiện thông qua hành vi của con người, trước hết là trong cán bộ, công chức, viên chức, đảng viên. Văn hóa đạo đức ở nước ta trải qua nhiều triều đại, giai đoạn lịch sử khác nhau, nó được xây dựng, phát triển trên cơ sở là một hệ thống các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc trong quá trình dựng nước và giữ nước, kết hợp với những giá trị của thời đại mới theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các giá trị, tinh hoa văn hóa các dân tộc trên toàn thế giới trong quá trình giao lưu, hội nhập. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như trong quá trình hoạt động cách mạng từ rất sớm, Người đã rất đặc biệt chú trọng xây dựng văn hóa đạo đức, nhất là trong cán bộ, đảng viên. Cũng giống như tự nhiên, “Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông/Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc/Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính/Thiếu một mùa, thì không thành trời/Thiếu một phương, thì không thành đất/Thiếu một đức, thì không thành người”⁽³⁾. Từ khi thành lập đến nay, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn luôn nhất quán khẳng định đạo đức cách mạng (cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư) là “gốc” của người cán bộ cách mạng, nó đối lập hoàn toàn với những biểu hiện của “giặc nội xâm”. Không phải đến bây giờ, dân tộc Việt Nam đã xây dựng, hình thành truyền thống văn hóa đạo đức trong nền văn hiến dân tộc, trải qua nhiều triều đại, giai đoạn lịch sử khác nhau, nó được xây dựng, phát triển trên cơ sở là một hệ thống các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc trong quá trình dựng nước và giữ nước, kết hợp với những giá trị của thời đại mới theo quan điểm chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các giá trị, tinh hoa văn hóa các dân tộc trên toàn thế giới trong quá trình giao lưu, hội nhập. Trong gần 40 năm đổi mới đất nước, “nhận thức về văn hóa, xã hội, con người ngày càng toàn diện, sâu sắc hơn (...). Nhiều giá trị văn hóa truyền thống và di sản văn hóa được kế thừa, bảo tồn và phát huy. Văn hóa trong chính trị và trong kinh tế bước đầu được coi trọng và phát huy hiệu quả tích cực”⁽⁴⁾. Nhờ có văn hóa mà “tham nhũng từng bước được kiềm chế, ngăn chặn và có chiều hướng giảm”⁽⁵⁾. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã cụ thể hóa, định lượng hóa yếu tố văn hóa trong các quy định của Đảng về công tác văn hóa, công tác cán bộ.

    Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khẳng định: “Nước ta là nước dân chủ/Bao nhiêu lợi ích đều vì dân/Bao nhiêu quyền hạn đều của dân/(...)/Chính quyền từ xã đến Chính phủ Trung ương do dân cử ra/Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên/Nói tóm lại, chính quyền và lực lượng đều ở nơi dân”⁽⁶⁾. Người còn nói: “Dân chủ là dựa vào lực lượng quần chúng, đi đúng đường lối quần chúng. Cho nên phong trào chống tham ô, lãng phí, quan liêu ắt phải dựa vào lực lượng quần chúng thì mới thành công”⁽⁷⁾.
 

    Đại hội XIII của Đảng phát triển phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” thành phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Với tinh thần đó, PCTNTC ở góc độ văn hóa nhất thiết cần phát huy sức mạnh của quần chúng nhân dân, tức là xây dựng và thực hiện văn hóa dân chủ trong công tác này. Theo đó, văn hóa dân chủ thể hiện ở nền dân chủ XHCN trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân. Dựa vào lực lượng quần chúng, nhân dân trong PCTNTC, với tư cách là người chủ, người dân có quyền được thông tin đầy đủ, kịp thời về những đầy tớ, công bộc của mình thông qua người đại diện hoặc trực tiếp bằng nhiều cách khác nhau. Dân làm chủ, tức là quần chúng nhân dân có quyền làm chủ trong công tác cán bộ, như vậy, cán bộ, đảng viên phải tạo điều kiện để nâng cao trình độ, năng lực làm chủ, năng lực giám sát, phản biện xã hội của tổ chức đại diện cho quần chúng nhân dân cũng như mở rộng các hình thức dân chủ trực tiếp khác.

    Việc cán bộ, đảng viên tự phê bình trước dân, công khai, minh bạch tài sản, thu nhập, tạo điều kiện để quần chúng nhân dân ở nơi công tác, nơi cư trú góp ý với cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu chính là biểu hiện của văn hóa dân chủ. Phát huy, tổ chức xây dựng văn hóa dân chủ chính là một trong những giải pháp cơ bản, lâu dài, bền vững để PCTNTC có hiệu quả. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN, trong đó coi pháp luật là tối thượng trong mọi hoạt động của Nhà nước, của xã hội nhằm mục tiêu xây dựng xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Vũ Lân
(Nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Dân vận)